АЯТЖАН АХМЕТЖАН

МҰҒАЛІМ

АҚЫН

ЖУРНАЛИСТ

БЛОГЕР

АЯТЖАН АХМЕТЖАН

МҰҒАЛІМ

АҚЫН

ЖУРНАЛИСТ

БЛОГЕР

Блог жазбасы

Егер мұғалімнің беделін шын қорғағымыз келсе, мұғалім құқы мен беделі туралы заң қабылдайық

Егер мұғалімнің беделін шын қорғағымыз келсе, мұғалім құқы мен беделі туралы заң қабылдайық

Соңғы кездері биліктің қол­ға алғанәрбір қадамы халық назарында. Әсіресе, білім беру саласының бүгінгі жағдайына алаңдаушылық білді­ретіндер аз емес. Себебі білім саласы біржақты көз­қарасты қажет етпейді. Са­ладағы бірқайнауы ішіндегі реформалар халықарасында ашықтан–ашық айтылыпжүр. Осы ретте, са­ланың жан–жарасын білетін, биліктің алдына білімдегі басты мәсе­лелерді бүкпесіз баян­дап жүрген ұстаз Аятжан Ахметжанмен сұхбат құрдық.

   Аятжанаға, білім беру саласыта­лай­ реформалардың көзінкөріп, түр­ленген саланың бірі. Әлі де сол бағытта келеді. Талай министр осы саладан ысы­рылды. Қалай ойлайсыз, реформа­ның нәтижелілігі министрге байланысты ма?

– Қарапайым тілмен айтайын. Реформаны үйге жасайтын жөндеу жұмыстары деп қарайық. Егер сіздің қолыңызда қандай да бір материал болмаса, жұмысыңыз жүрмейді. Бі­лімдегі реформалар да осылай. Ма­териалдық база дұрыс болмай, қолға алынған реформа жемісін бермейді. Әрине, білім саласы осы күнге дейін бірнеше реформалардан өтті. Нәти­жесі министрге байланысты деп ашы­ғынан айтуға болады. Министр өз ко­мандасын жасақтайды. Сол білім са­ласын алға жетелейтін мамандардың білігі мен білімі саланың дамуына әсер етеді. Әзірге нақты бір нәтиже тура­сын­да айтуға ерте.

   – ҚР Білім және ғылым министрлігін басқаруға Ерлан Сағадиев келгелі бері жаңартылған білім беру моделіне қатысты қоғамда түрлі пікірлер айтыл­ды. Ең арғысы, әлеуметтік желілер ар­қылы министрді жекпе-жекке шақы­рып, видеосауалнама жолдаған жағ­дайды көз көрді. Бұл елдегі білім беру саласының беделіне көлеңке түсірмей ме?

   – Әрине, көлеңке түсіреді. Бұл жерде екі жағдайды ескеру керек. Алғашқысы, үштілділік бағдарлама­сының толыққанды түсіндірілмеуі. Екіншіден, құжаттағы ақылға сыймайтын жобалардың болуы. Осы екі жағдай қоғам қайшылығын туғызды. Онсыз да беделі нашарлап кеткен білім саласының беделіне көлеңке түсіргені жасырын емес.

   – Сіз айтқан мәселе өз алдына, қазіргі жұрт білім беру бағыты десе, саладағы басы ашық сұрақтардытөтесінен қояды. Өзіңіз де талай ретбасты тақырыптарды мін­белер­ден көтеріп жүрген ұстазсыз. Бүгінде білімберу саласындағы реформаларды ретке келтірудің жүйелі жолы бар ма?

    – Тәуелсіздік жылдардан бері 14 министр ауысып үлгеріпті. Бірақ, әр­бір министрдің өз тұсында аяқтамай кеткен жұмыстары бар. Аяқсыз қал­ған жұмыс­тар­дың салдарынан біздегі білім саласы толыққанды былыққа бат­ты. Әркім саланы өзінше сүйреді. Мұның шешімін табу керек. Біздегі әлсіздік – жүйенің жоқ­ты­ғы. Кез келген уақытта соғыста жеңіс­ке жету үшін мықты әскер мен техника ке­­рек. Бұл да осыған әкеліп тұр. Білім са­ласын жақсартамыз десек, орта білім бол­сын, жоғары оқу орны болсын, бі­рінші ұстаздардың сапасы туралы ойлану керек. Екінші, материалдық шарт жағ­­­дайын жақсарту қажет. Қаншама су­пер­жобаларды алып келсек те, мықты мұғалім мен материалдық база болмай ісі­міз кері кетеді. Мәселен, шалғай жат­қан ауылдардағы мектептерді ала­йық. Осы мектептерде ағылшын тілі­нен мұ­ға­лім таппай отырғанда үштіл­ді­лікті енгізу әу­месерліктен шыққан дү­ние. Бұл тек мектеп деңгейінде ғана емес. Жоғары оқу ор­нында да ахуалдың оңып тұрғаны шамалы. Мен өзім химикпін, талай мектептер мен университеттердің жұмысына қа­нықпын. Қазақстандық университеттердің зертханалық жағдайы ХХІ ғасырды көтермейді. Осыны біле тұра, алдымызға үлкен міндеттерді қою құр бекершілік.

    – Мұғалім білімін көтеру, материалдық базаны жақсарту жолында билікқы­руар қаржы қарапжатыр емес пе? Сонда қаржының қайтарымынқайдан іздейміз?

   – Рас, қарап жатыр. Ұстаздың білім деңгейін көтеруде мұғалімдерді қайта даяр­лау курстары деген дүние бар. Мақсат – жаңартылған білім беру мазмұнына бейімдеу делік. Ұстаз білік­тілігі дегенді қысқа курстармен шеше алмаймыз. Бір ай­татыным, түпкі тамырды ойлауымыз ке­рек. «Бүгін ұстаздыққа кім барып жатыр? Кімдерді біз ұстаздыққа тарта алып жатырмыз?» де­ген сауалдарға жауап іздеу керек. Егер ұстаздық жолға көлденең көк ат­ты бара беретін болса, мектепке келген ұстаздың бәрін қайта оқытуға мәжбүр боламыз.

 – «Мұғалiм интеллигенция болған дә­уiр кеттi. Мұғалiм қазiр интеллигенция емес» деген екенсіз бір сұхбатыңызда. Бұл сөзіңіз болашақ мұғалім мамандығын таңдайтын жастардың қанатын кеспей ме?

   – Кешегі дәуірде аталы сөзді ақсақалдар жастарға «мұғалім бол» деп бата бере­тін заман еді. Қазір «мұғалім бол» деген ба­­та емес, қарғыс ретінде естіледі. Бұл ме­нің емес, ел аузында айтылып жүрген әңгіме. Мұғалімдікті аң­сап баратын жас­тар кемде-кем. Жастардың мұғалімдікке бару-бармауы менің сөзіме қарап тұрған жоқ, оның себебін білімдегі былықтардан іздеу керек. Қандай жолмен болса да, жастарды мұғалімдікке тартудың жобаларын қарастыру қажет.

    – Мәселен, нақты бір ұсыныстарыңыз бар ма?

   – Қарапайым дүние, педагогикалық бағытты таңдайтын студенттерге ерекше басымдық беру керек. Өзге салада білім алатын студенттерге қарағанда мұғалім болатын жастардың шәкіртақысын жоға­ры қойып, тегін жатақханамен қам­тама­сыз етуді қолға алсақ. Ол біреулерге қы­зық емес болуы мүмкін, кейбір балалар үшін бұл жеңілдіктер біраз мәселенің басын қа­йырады. Егер артық шәкіртақы тө­лей­тін болсақ, мұғалімдік қызметке бар деп міндеттей аламыз. Несін жасыра­йық, қазір мұғалімдікке түсіп, жақсы оқы­­ғандар басқа мамандықтарға кетіп қалады. Мектепке ең соңында жұмыс тап­­пағандары ғана барады. Біз өйт­кені оларды міндеттей алмаймыз. Өзіңізге белгілі, ауыл квотасымен барған жастардың ауылда жұмыс істеуіне жолдама беріледі. Педагогикалық бағыттағы маман иелеріне де осындай үлгі болуы шарт.

   – Ұстаз дегеннен шығады, көбіне-көп ұстаздар қауымы ойын ашық айтып, аза­маттық позициясын айқын таныта бермейді. Ашып айтатындары аз. Бұл мұғалімдерді қоғам алдында тек тапсырма орындаушы ретінде көрсетіп қойған жоқ па?

   – Жалпы, қоғам самарқау болған кез­де мұғалімдерден аса бір белсен­ділік күту керек емес. Қоғамдағы кез келген салада қызмет ететін азамат ойын ашық айта ала­тын, тек мұғалімдер жасырынып қа­латын болса, онда мұғалімнің беделіне нұқ­­сан келеді деп айтар едім. Өзіне се­нім­ді емес адам көлеңкесінен қорқып өмір сүреді. Бі­лім саласындағы жемқорлық мұғалімдерді көлеңкесінен қорқытып тастады. Өйткені мұғалімдер айлық­қа жан бағып жүргендіктен жұмысынан айы­рылып қалғысы келмейді. Айлығын бас­­қа саладан шеше алатын байшыкеш адамдар қорықпайтын шығар, ал қалт-құлт етіп жүрген мұғалімдер олай жасай алмайды.

  – Мұғалімдер мәселесі айтылып та, жа­зылып та жатыр. Дегенмен, нақты қалқан болар жүйелі бағдарламаны әлі де көре алмай келеміз. Есіңізде болса, министр «мұғалімдер қоғамдық жұмыстарға жегілмейді» деп айтып еді. Алайда, бұл проблеманы ми­нистр шеше алмайтындығын қадап айттыңыз. Мұғалім кімге сенім артуы керек?

    – Мұғалімдер – екі кеменің басын ұс­таған жандар. Шынын айту керек, егер мұ­­ғалімнің шын беделін қорғағы­мыз келсе, мұғалім құқы мен беделі ту­ра­лы заң қа­­былдайық. Заң қабылданса, қосымша жұмыстардан құтқара аламыз. Жергілікті әкімшілікке барып, заңдық норманың бұ­зылғандығын алға тарта аласың. Еш­қандай құжаттық норма болмай тұрып, «мұ­­ғалімдерді қоғамдық жұмысқа жекпендер» деген сөзді министр айтты не, мен айттым не, бәрібір сөз. Мен үшін Са­ға­диев министр шығар, бірақ облыс әкімі үшін ол ешкім емес. Сол үшін мін­детті түрде заңдық норма, ресми құ­жаттың бол­ғаны дұрыс. Ресми құ­жатсыз ол айтылған сөз ғана.

    – Тек қағаз жүзінде, сөз ретінде қала бе­ретін болса, білімнің болашағын қалай бағалауға болады?

    – Дәл осындай дүниелер ғой бізді құр­тып тынатын. Ерлан Сағадиев мыр­заға де­йін де минис­тр­лер айтпады дей­сіз бе? Осыған дейін де ешқандай құжаттық негізі жоқ уәделерді үйіп төкті. Сондықтан болар, бұл күндері ресми билікке қарапайым халық сеніңкіремейді. Үй­ре­ніп қалған. Егер бұл жолы заң бекімесе, ке­­лесі министр тоқсан құбылтып айтса да, ешкім сенбейді. Себебі сөз бен істің ара­сында алшақтық басым.

    – Министр демекші, бірнеше уақыт бұ­рын бас педагог Ерлан Кенжеғалиұлымен блогер ретінде кездесіп, сауал жолдаған екенсіз. Министр алдында нендей мәселелерді қозғай алдыңыз.

     – Министрмен екі мәрте кездес­тім. Екі бағытта әңгіме өрбіттік. Бірі – тілдік статус мәселесі. Ал, екін­шісі, мұғалімдер­дің құқығын қорғау туралы заң қабылдау ту­расында. Екін­ші рет кездескен сәтте министрдің кейбір көз жетпейтін дүниелеріне көз жет­кіз­дік. Жиында мұғалімдердің артық жұмысқа жегілетіні өте көп айтылды, жоғарыдағы министрдің ауы­зы­нан шығып жатқан уәде соның жемісі болса керек. Бірақ, өкінішке орай, біздің елде «сен жақсы, мен жақсы» деген шы­ғарып салу жағы басымырақ. Мен осы са­­лаға келгелі, өзім қандай жағ­дай­ға тап болсам да, ашық айтудан қаш­қан азамат емеспін. Ол азаматтық парызым. Ол үшін қызметтен кетермін, бірақ ол мәселені шешудің жолы емес.

    – Жаратылыстану пәндерін ағылшын тілінде оқытуға қарсы азаматтың бірісіз. Сонда бұл мүмкін емес нәрсе ме?

    – Мүмкін емес. Толық кесіп айта ала­­мын. Мен басқаны айтпай-ақ қоя­йын. Астанадағы мектептердің жағдайын 100 па­йызға білемін. Елордадағы 95 мектеп­тің ішінде химия пәнін қа­зақ тілінде то­лық беретін 20 мұға­лім, ағылшын тілінде 5 маман шықса, әрең шығады. Қалған 70 мектептің мұғалімдері әне-міне зейнеткерлікке жақындап отыр, қалғандары «кіріп-шығып» жүр­ген мұғалімдер. Әри­не, бұл сөзіме әріп­тестерім ренжімесін. Алайда, айтпасқа амал жоқ. Осындай жағ­дайда отырып, «ағылшын тілінде жүр­гі­зіледі» деп талап қою күлкі ша­қы­ратын дү­ние. Дәл қазіргі жағдайда химия пәнін ағылшын тілінде жетік бі­летін маман мектепке бармайды. Онсыз да шет тілін бі­летін хи­­миялық технология мамандарына сұ­ра­нып тұр. Әлі де ескі әсірешіл­діктен ары­ла алмай келеміз. Мұғалімдерге 3 ай ішінде ағылшын тілін үйретіп шығатын болсақ, оқушыларды 11 жыл оқы­ту­дың ке­регі не? Бұл әлгі түйенің мұр­­нын жұ­дырықпен тесу деген сөзді еске түсіреді.

  – Елбасы жыл басында министрлерді сынап алады. Биылғы Жолдауда Президент қала мен ауыл мектептерінің ал­шақ­тығын жоюды тапсырды. Министр­лік мә­селелерді аз уақыт ішінде қалай ше­шіп үл­ге­реді? Ауыл мектептеріне алаңдаушылық әлі де бар ғой…

   – Сұмдық есептер бар. Сала мамандарымен кездесу кезінде де неше түрлі есептерді байқадым. «Біздің облыста үш­­­тілділікке 50 мектеп дайын» деген есептерді көзіміз көрді. Бірақ та, есепте көрсетілген жұмыстардың нақтысын білу үшін көптеген мектептерге барып, мұ­ғалімдермен сұхбаттастым. Олай емес. Тек есеп. Шала-пұла жұмыстардың қорытындысына келгенде, билік Ел­басының алдында үздік деген бірнеше мектептерді көрсетіп, тапсырманың орындалғанын баяндай салады. Мұнымен мәселе шешілмейді.

   – Енді сынақ мәселесіне оралайық. Ұлттық бірыңғай тестілеу уақыты да жақындап қалды. 13 жыл бойы айналымда болған тестілеудің биыл форматы өзгерді. Тиімділігі бар деп санайсыз ба?

  – Жаңа форматқа көшуді толық қолдаймын. Себебі тестіні жаңартпасақ болмай кетті. 13 жыл бір жобаны ұстап отырдық. Арзан сенсация қуа­тын журналистер Ұлттық тест кезінде шу шығаруы мүмкін. Ілік іздеп жү­ретін журналистердің барын білеміз.

   Ұстаз ретінде айтатыным, минист­р­лік жаңа мазмұнда бір ғана кем­шілік жі­бер­ді. Ол материалдардың тапшылығы. Ұлт­тық тестілеу орталығы жаңа формат­қа сәйкес материалдарды жарыққа шы­ғарған жоқ. Оқушылар жекеленген дү­ниелерге жүгіріп кетті. Материалдың уақытында шықпауын сәл де болса кешеуілдетті.

  – Аятжан аға, өзіңіз республикалық «Қазбілім» орталығының директорысыз, жақында бірнеше кітабыңызды оқырман­ға ұсындыңыз. Жаңа авторлық сайтыңызды да ашып үлгердіңіз. Әдетте, ұстаздар шығармашылықпен айналысуға уақыт таппай жатады. Жан-жақты болудың арнайы жоспары бар ма?

   – Ахмет Байтұрсынұлының мына бір сөзі ойыма оралып отыр. «Біреу жұмыс жасаймын десем көршім жаман дейді, біреу жұмыс істеймін десем шартты жағ­дайым жоқ деп айтады, бірақ түрмеден жайсыз, түрмеден қолайсыз орын жоқ. Онда да жұмыс істеуге болады. Неше томды түрмеде де жаздық қой» де­ген. Оның қасында түрмеде жүрген жоқ­пыз, еркіндіктеміз. Сылтау айтуға қа­қылы емеспіз.

   «Сен не тындырдың?» дегенге жа­уап беруіміз қажет, қоғамда құрғақ сөйлеп жүр­сек, азаматтығымыз емес, айуандығымыз басымырақ болып кетеді. Табысқа жетпейтін адам кез келген уақытта өзін ақтайтын сылтау табады. Сылтаудан арылатын кезең келді.

     – Ашық әңгімеңізге рахмет!

Сұхбаттасқан

Абай ТАҒЫБЕРГЕН

Қызылорда облысы «ұстаз мәтребесі» газеті

Taggs:
Пікір жазыңыз